اتیسم ماهیتی ‌به غایت پیچیده و مرموز دارد و با وجود آنکه بیش از ٧0سال از زمانی که برای اولین‌ بار توسط یک پزشک اتریشی به‌نام «لئو کانر» شناسایی و نامگذاری شد، می‌گذرد و با وجود پیشرفت‌های علمی فراوان در زمینه‌های گوناگون، باید اعتراف کرد که اطلاعات ما از آن چندان زیاد نیست و کماکان پرسش‌ها و نادانسته‌های ما بر پاسخ‌ها و یافته‌هایمان فزونی دارد. درک واقعیت‌ها و اساس و بنیان شکل‌دهنده اتیسم و تمییز آنها از مسایلی که چیزی جز افسانه‌ای بیش نیستند، قدم نخست در شناخت و مواجهه با اتیسم است، چه به‌عنوان پدر یا مادر یک کودک دچار اتیسم، چه به‌عنوان فردی که دوستی با این شرایط را دارد، چه متخصصی که برحسب رشته حرفه‌ای‌اش، با این افراد سروکار دارد یا اصلا فردی عادی که مایل است در این‌باره بیشتر بداند. این تلاشی کوچک برای بهتر شناساندن اتیسم و تمییز برخى واقعیات از افسانه‌های مرتبط با آن بر اساس آخرین یافته‌هاى معتبر و مستند علمى است؛ تلاشی که در پایان آن خواهیم دید شناخت بهتر دنیای اتیسم نه‌تنها دیدگاه ما نسبت به آن و افراد درگیر با آن و نیز در ارایه کمک‌هایی بهتر به آنان، که در نهایت حتی شناخت ما از دنیای خودمان را نیز تغییر می‌دهد و گامی فراتر می‌برد.

اختلالات طیف اتیسم

اخـتلالات طيـف اتيسـم گروهی ازاخـتلالات روانشناختي هستند كه منشأ رشدي-عصبي دارند و با آسيب شديد درمهارت های اجتماعي و رفتارهای تكراری و محـدود مشـخص مي شوند (انجمـن روانپزشكي آمريكا.( اين كودكان نسبت به پدر و مادر و ساير افراد وابستگي معمول را از خود نشـان نمي دهنـد ، تمـاس چشمي غيرعادي (كمتراز حد معمول) در آنها ديده مـي شــود و ممكن است درواكنش به عوامل استرس زای رواني-اجتماعي، دچار تشديد علايم شوند. اين كودكان در پـردازش اطلاعات حسي، اختلال دارند و لذا پاسخ هاي غيرطبيعي بــه محركات حسي (مثل پاسخ های اجتنابي يا افراطي) نشان مي دهند (جاسمني و همكاران، 2009). نتيجه چهارده مطالعه شـيوع شناسی در آمريكا، شـيوع ايـن اخـتلال را در كودكان زير هشت سال، 1 در 68 برآورد كرده اسـت و شیوع آن در پسران بيشـتر از دختران گـزارش شـده است (شـبكه نـاتواني هـاي تحـولي واتيسـم، 2014). اختلال اتيسم از منظر باليني به سه زیرگونه سـطح یک، سـطح دو و سطح سه تقسيم مي شود. اكثرکودکان اتيسم سطح 1 بهره هوشي طبيعی دارنـد ولی ممكن است در كاركردهای اجرايي ضعف داشته باشند.( علیزاده مرضیه، حقایق سید عباس، (1395))

کودکان اتیستیک سطح 2 و3 با علائم و مشکلات بیشتری نسبت به سطح 1 درگیر هستند و به تناسب آن نیازمند سطوح حمایتی بالاتری جهت بهبود کیفیت زندگیشان می باشند.

کودکان اتیستیک؛ باهوش هستند یا ناتوان ذهنی؟

هوش کودکان اتیسم موضوعی پیچیده است که در مورد آن بحث های زیادی وجود دارد. وجود مشکلات اجتماعی، ارتباطی و رفتاری در کودکان اتیسم ظاهری ناتوان ذهنی را به آن ها می دهد. در حال حاضر هم بحث های زیادی در مورد ضریب هوشی کودکان اتیسم مطرح است. تست های IQ تنها بخشی از آنچه را که ما به عنوان هوش در نظر می گیریم، اندازه‌گیری می‌کنند که شامل توانایی فرد برای حل مشکلات، استدلال، برنامه‌ریزی، تفکر انتزاعی و یادگیری می‌شود.درحالیکه طبق دستورالعمل تشخیص روانپزشکی، برای تعیین اینکه آیا فردی دارای ناتوانی ذهنی است یا خیر، باید به مفهومی بیشتر از  IQ هم توجه کرد به نام” مهارت های تطبیقی ” آن فرد. یعنی اینکه فرد تا چه حد مهارت های لازم برای زندگی مستقل روزمره را دارد. مهارت های نظیر توانایی حمام کردن، مصرف صحیح دارو، تهیه ساندویچ، عبور ایمن از خیابان، برقراری ارتباط و سوارشدن با اتوبوس برای رسیدن به محل کار و بسیاری موارد دیگر که با توجه به سن و فرهنگ افراد متفاوت است.

در حالت کلی انتظار این است که فردی با IQ  متوسط، مهارت های انطباقی متوسطی داشته باشد، اما در اتیسم، مهارت‌های انطباقی ممکن است از ضریب هوشی، پایینتر و گاهی اوقات بسیار پایین تر باشند. یعنی در افراد اتیسم سطح مهارت های زندگی روزانه به طور قابل توجهی پایین ترازحد انتظار برای سن و ضریب هوشی آن هاست.

از آنجایی که اتیسم به صورت یک طیف است، این قضیه در همه افراد شدت یکسانی ندارد و از فردی به فرد دیگر متفاوت است وهمه کودکان اتیسم از نظر هوشی یکسان نیستند و کودکان اتیسم سطح1(خفیف) ممکن است از نظر هوشی نرمال باشند و دراتیسم شدید شاید کم توانی ذهنی را شاهد باشیم. در واقع، یک فرد به دلیل ابتلا به اتیسم، عقب ماندگی ذهنی را تجربه نمی کند واینکه اتیسم الزاما (و در تمام افراد دچار اتیسم) به معنای عقب ماندگی ذهنی است افسنه ای بیش نیست… (kardarmanitv.com)

آنچه اتیسم را از اختلالات دیگر متمایز می‌کند

در تشخیص افتراقی اختلال طیف اتیسم و عقب ماندگی ذهنی؛ همین بس بدانیم که افراد دارای عقب ماندگی در برقراری ارتباط چشمی با افراد عادی مشکلی نداشته و به راحتی ارتباط کلامی و رفتاری می گیرند. در حالیکه در اختلال اتیسم، فرد از برقراری ارتباط با دیگران خودداری می کند و علاقه ای به این کار ندارد kianmeds.com))

 اتیسم یک تفاوت مهم و اساسی دیگر با سایر انواع اختلالات دارد، آن هم اینکه برخلاف اختلالات دیگر، اتیسم تنها و تنها شامل یک مجموعه خاص از مشکلات یا احیانا ناتوانی‌ها نیست، بلکه در عین‌حال و همزمان، مجموعه‌اى خاص از «توانمندی‌ها» را هم شامل می‌شود.

به بیان ساده‌تر هرجا صحبت از یک اختلال می‌شود، توجه ما فورا به سمت اشکالات و ناتوانی‌های مربوط به آن جلب می‌شود، ولی در مورد اتیسم اینگونه نیست و تصویری که می‌توان و باید از آن در ذهن داشت، «ترکیبی از مشکلات و توانمندی‌های خاص» است و نه صرفا و تنها مجموعه‌ای از ناتوانی‌های خاص. این توانمندی‌های بالقوه در تعداد محدودی از آنها چنان بالاست که فرد اتیستیک را تبدیل به نابغه ای در حیطه هنر، موسیقی، ریاضی و…کرده است.  اما این توانمندی‌های خاص را می توان در سه‌دسته کلی قرار داد: توجه به جزییات، نوعی وسواس فکری خاص نسبت به الگوها و سیستم‌های مختلف و درنهایت برخى رفتارهای تکراری.( hamooniran.ir)

 دکتر حمیدرضا پوراعتماد (متخصص عصب روانشناسی) طی مصاحبه ای با روزنامه ایران در این خصوص اظهار داشته:

«باید گفت اتیسم با عقب ماندگی ذهنی متفاوت است. در عقب ماندگان ذهنی، یک همگنی و یکدستی تاخیر در همه خطوط رشدی یا خطوط تحول (زبان آموزی، حسی، حرکتی، رشدی، ادراکی) دیده می شود که پایین تر از سطح طبیعی است، در حالی که در کودک اتیستیک ناهماهنگی در خطوط تحول وجود دارد. در برخی خطوط رشدی پایین تر هستند و در برخی خطوط رشد چنان بالاتر از حد طبیعی هستند که نابغه محسوب می شوند».

 این پیامی بسیار مهم برای خانواده‌ها و متخصصان مربوطه به همراه دارد، اینکه «نمی‌توانیم و نباید» نگاهمان به این کودکان را تنها معطوف به ضعف‌ها و مشکلاتشان کنیم و لازم است همزمان وجود برخی استعدادها و توانمندی‌های خاص را در آنها باور داشته باشیم و درصدد شناسایی و بهره‌برداری از آنها (و چه ‌بسا کمک‌گرفتن از آنها برای غلبه بر برخى از مشکلاتشان و جبران آنها) باشیم.

نمونه ای از نتایج اندازه گیری IQ در کودکان طیف اتیسم

اختلال طیف اتیسم (ASD) به عنوان یک اختلال بسیار ناهمگن با شروع کودکی مشخص می شود که ناهمگنی آن تا حدی با تفاوت در ضریب هوشی IQتعیین می شود. مطالعات اپیدمیولوژیک قدیمی‌تر نشان می‌دهد که نسبت بیشتری از افراد مبتلا به ASD هوش زیر متوسط ​​دارند، در حالی که تنها تعداد کمی از افراد مبتلا به   ASDممکن است IQ بالاتر از میانگین داشته باشند. این تصویر در طول زمان با گسترش دید طیف تغییر کرد.

فومبون -یکی از محققان حوزه اتیسم- نتایج حاصل ازبررسی 20 مطالعه اپیدمیولوژیک ASD -که از سال 1966 تا 2001 منتشر شده اند- را چنین گزارش داده :

 میانگین درصد افراد مبتلا به ASD و اختلال شناختی (IQ  کمتراز70) از 40 تا 100٪ (میانگین 70٪) متغیر است. این نشانه همچنین با اظهارات موجود در دستورالعمل های تشخیصی ASD فعلی آلمان و بریتانیا مطابقت دارد.

در اوایل دهه 2000، یک مطالعه اپیدمیولوژیک بزرگ دیگر گزارش داد که ضریب هوشی کمتر از 70، تنها در 50٪ از کودکان مبتلا به ASD مشاهده شده است.

یک مطالعه اپیدمیولوژیک جدیدتر کاهش بیشتر به میزان 31٪ از کودکان مبتلا به ASD را گزارش کرده است و مطالعه جدیدتری گزارش داده که 25٪ از کودکان مبتلا به ASD در محدوده مرزی (IQ=71- 85 ) قرار داشتند و 44٪ دارای نمرات IQ در محدوده متوسط ​​تا بالاتر از میانگین (IQ ≥ 85) بودند. متأسفانه مطالعات اپیدمیولوژیک در مورد افراد مبتلا به ASD با ضریب هوشی “بالاتر از متوسط”​​ ،یا اطلاعاتی ارائه نمی‌دهند و یا درصدهای گروه را با “میانگین” و” گروه با IQ بالاتر از متوسط​​”خلاصه می‌کنند .

شرح نمودار:

قسمت بالایی:

توزیع سطح IQ یک نمونه هنجار که توسط Wolff و همکارانش (2022) توضیح داده شده است .محور y درصدها را نشان می دهد و محور x مقادیر IQ را نشان می دهد که از سطح IQ  7-1 بر اساس سیستم چند محوری خلاصه شده است .

قسمت پایینی:

 N = تعداد افراد شامل در هر ماژول ADOS و گروه فرعی،  a = میانگین سنی افراد مشمول بر حسب سال، طبقه بندی توزیع سطح IQ را بر اساس طرحواره چند محوری روانپزشکی نشان می دهد. در این طرح، افراد را می توان به صورت زیر طبقه بندی کرد: IQ سطح هوش 1 > 129 ، IQ سطح هوش 2 = 115– 129،  IQ سطح هوش 3 = 85– 114، IQ سطح هوش4= 70- 84،   IQ سطح هوش 5 = 50 – 69،  IQ سطح هوش 6 = 25 – 49، IQ سطح هوش 7 = 20 – 34،

( IQ سطح 8 در اینجا نشان داده نشده است زیرا شرکت کننده ای  با سطح IQ =8 IQ) < 20) در این مطالعه وجود نداشته است. همچنین توزیع سطح IQ در یک نمونه هنجار نشان داده شده است.( Wolff, N., Stroth, S., Kamp-Becker, I., Roepke, S., & Roessner, V. (2022) )

از آنچه تا کنون گفته شد چنین برمی آید که ضریب هوشی کودکان اتیسم با گذشت زمان افزایش یافته است.

علت افزایش ضریب هوشی در کودکان اتیسم چیست؟

یکی از علت های افزایش ضریب هوشی کودکان اتیسم می تواند به خاطر گسترش تشخیص به سمت افراد مبتلا به نوع خفیف تر اتیسم باشد. یعنی ممکن است در مطالعه اول داده ها برای کودکانی که در حال حاضر تشخیص اتیسم دریافت می کنند، اعمال نشده باشد.

عامل دیگر، توسعه و موفقیت برنامه های مداخله زودهنگام برای کودکان پیش دبستانی مبتلا به اتیسم است. کارشناسان می گویند که مداخلات مؤثر مانند کاردرمانی ذهنی و گفتاردرمانی از شدت تأخیرهای زبانی و فکری کودکان کاسته است. علاوه بر این، پزشکان در سنین پایین‌تر کودکان اتیسم را تشخیص داده‌اند، بنابراین درمان‌ها اغلب زودتر شروع می‌شوند( (kardarmanitv.com

تاثیر یادگیری بر تغییر و پلاستیسیته مغز کودک دارای اتیسم

در طول زندگی، مغز ما دائماً در حال تغییر است. به این خاصیت تغییرپذیری مغز، پلاستیسیته گفته

می شود. نه تنها کل مغز بلکه هر یک از سلول های عصبی نیز،می توانند به دلایل مختلفی تغییر یابند. به عنوان مثال، در فرایند رشد ، در سنین پایین  در واکنش به آسیب مغزی یا در حین یادگیری، سلول های عصبی می توانند تغییر یابند. در واقع پلاستیسیته، توانایی مغز و سیستم عصبی در تغییر ساختار و عملکرد در پاسخ به تجارب گوناگون است.

علم جدید و شگفت انگیز پلاستیسیته عصبی، دگرگونی مفهومی صد ساله است که مغز انسان را تغییر ناپذیر می دانست. شواهدی که این مسئله را تأیید می کند، این است که افراد نابینا، شنوایی به مراتب بهتری از افراد بینا دارند. به تازگی کشف شده است که منطقه ای از مغز به نام قشر بینایی، بیشتر برای پردازش شنیداری در افراد نابینا به کار گرفته شده است.بنابراین برای افراد نابینا، فضای بخش شنیداری مغز، دو برابر بیشتر از افراد عادی به پردازش شنیداری اختصاص یافته است.
یکی از نتایج جالب در مورد پلاستیسیته، این است که به واسطه درمان، فعالیت مغزی مرتبط با یک عملکرد که در اثر آسیب مغزی مختل شده به قسمت دیگری از مغز انتقال می یابد. اگر چه بخش هایی از مغز ممکن است آسیب دیده و یا حتی از دست رفته باشند، ولی بخش های باقی مانده می توانند توانایی خود را برای انجام کارهای پایه ای بهبود بخشند. مغز می تواند تغییرات نسبتاً زیادی را در طی چند روز اعمال کند، به عنوان مثال، اگر چشم به مدت 5روز بسته باشد، قشر بینایی مغز، در مسئولیت بخش های دیگر مانند لمس و شنوایی مشارکت می کند.

به نظر می رسد که سلول های عصبی مجاور مناطق آسیب دیده مغز می توانند، مسیر بین سلول های عصبی دیگر را دوباره به هم متصل کنند و مدارهای جدیدی را تشکیل بدهند که می تواند فعالیت برخی از عملکرد های از دست رفته را از سر بگیرد.

پلاستیسیته همان ظرفیت تغییر کردن مغز در نتیجه یادگیری است. پژوهشگران به تازگی نشان داده اند که یادگیری فوق العاده و انبوه اطلاعات می تواند باعث تغییر در مغز گردد. آن ها از مغز سه دانشجوی آلمانی، یک بار سه ماه قبل از امتحان و بار دیگر درست بعد از امتحان تصویر برداری کردند و آن ها را با مغز دانشجویانی که برای امتحان مطالعه نکرده بودند مقایسه کردند، با نگاه به مغز دانشجویان پزشکی مشخص شد که، تغییراتی در نواحی قشر آهیانه ای و هیپوکامپ خلفی رخ داده است. ماین نواحی مغز، مربوط به یادسپاری و یادگیری است.

دراختلال اتیسم، مغز می تواند ازطریق درمان، تغییر و بهبود پیدا کند.

از طریق پلاستیسیته، مغز می تواند سازگاری، تغییرو پیشرفت را در بسیاری از افراد اتیستیک تحت درمان فراهم کند. درمان های پزشکی نظیر، رژیم غذایی ،مکمل ها، درمان با اکسیژن پرفشار و همچنین کار بر روی مسائل اجتماعی و رفتاری افراد مبتلا به اتیسم می تواند مورد استفاده قرار گیرد. اگر چه کار بر روی تغییر عملکرد مغز و بهبود ساختار آن از طریق رفتار درمانی،گفتار درمانی و کار درمانی به عنوان برنامه های اصلی برای افراد مبتلا به اتیسم به کار گرفته شده است، درمان های دیگری نیز مانند، فلور تایم، خواب مغناطیسی گروه های اجتماعی و موسیقی درمانی و … نیز مفید هستند.این روش ها نه تنها باعث تغییر در رفتار

می شوند، بلکه عملکرد مغز را برای تبدیل شدن به مغزی با مهارت زیاد، ارتقا می دهند و یا به عبارتی تغییرات مثبت و قوی تری در تمام جنبه ها ایجاد می کنند. عنصر کلیدی در همه ی درمان های اتیسم تکرار و تثبیت، جهت ایجاد مسیرهای جدید برای بهبود عملکرد مغز و هماهنگی آن و همچنین افزایش ارتباطات است. (autism-clinic.com)

نمونه هایی از اثربخشی مداخلات در ارتقای کیفیت زندگی افرد اتیستیک

اختلال­ اتیسم عملکردهای مختلف فرد مبتلا را تحت تأثیر قرار می­ دهد. روی­ آوردهای مداخله ای مختلف برای کمک به این گروه از افراد مورد استفاده قرار گرفته است. محققین حوزه اتیسم پژوهش هایی را درباره اثربخشی انواع مختلف مداخلات انجام داده اند. در ادامه این مقاله به ذکر نتایج چند پژوهش بسنده می کنیم:

• نتایج مطالعه ای نشان داده که مداخله های ABA و نوروفیدبک بر ارتقای مهارت های شناختی، اجتماعی و فعالیت های روزمره زندگی در کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم تأثیر داشته اند و همچنین مداخله ABA نسبت به نوروفیدبک در همه این متغیرها بیشتر از نوروفیدبک  موثر بوده است. (محمدی رقیه، نریمانی محمد، ابوالقاسمی عباس، تکلوی سمیه. (1399))
• جمع قابل توجهی از کودکان اتیستیک به دلایلی نظیر رفتارهای تکرار، علایق و فعالیت ها محدود، نارسایی در ارتباط و تعامل اجتماعی و…  در فرایند یادگیری با مشکلات جدی مواجه هستند و نمی توانند مانند دیگر افراد به روش های معمول، فرایند یادگیری موفقی را طی کنند. نتایج بیشتر پژوهش های انجام شده حکایت از اثربخشی مثبت فناوری کمکی در اختلال طیف اتیسم دارند. در حوزه آموزش ویژه، فناوری کمکی به هر وسیله یا قطعه تجهیزات گفته میشود که تدریس مهارت های جدید و تقویت مهارت های موجود را تسهیل کند و یا تأثیر ناتوانی بر کارکردهای روزانه را کاهش دهد. نقش جبرانی برای توانبخشی ناتوانی از طریق فناوری کمکی مانند الگودهی ویدئویی، واقعیت مجازی، سیستم ارتباطی تبادل تصویر( PEX)، و روبات انسان نما، عامل اصلی در تبیین استفاده از جایگاه فناوری کمکی برای اختلال طیف اتیسم است. (تقی پور کیومرث، نعمتی شهروز)
• یکی از مشکلات اصلی در مبتلایان به اختلال طیف اتیسم، تأخیر در آغازِ سخن‌گفتن و یا عدمِ تکاملِ گفتار در این کودکان است. یافته‌های یک پژوهش، نمایانگر تأثیر ﻗﺼﻪ‌گویی در افزایش مهارت‌های زبان گفتاری کودکان دارای اتیسم (طیف خفیف تا متوسط) است.(میری، ملیحه و شریفی، شهلا و استاجی، اعظم،(1399))
• ناتوانی در برقراری ارتباط، از جمله خصیصه های آشکار افراد اتیسم محسوب می شود. نتایج آزمون یومن ویتنی نشان داد که آموزش همدلی در افزایش مهارت های ارتباطی و کاهش رفتارهای کلیشه ای دانش آموزان اتیستیک تاثیر دارد. براساس نتایج یک پژوهش در ایران، می توان از آموزش همدلی بر پایه ی بازی برای افزایش مهارت های ارتباطی دانش آموزان به عنوان یک روش مکمل برای بهبود رفتارهای اتیستیک استفاده کرد. (کاظمی، فهیمه، و ابوالقاسمی، عباس. (1398))
• رفتاری که به درجات مختلف در کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم دیده می‌شود، رفتارهای کلیشه‌ای است. تحقیقات نشان داده که ترکیب درمان یکپارچگی حسی-حرکتی و اصلاح رفتار، منجر به کاهش ودرمان رفتار کلیشه‌ای کودکان با اختلال اتیسم می گردد. (صادقیان اعظم، بیگدلی ایمان الله، علیزاده زارعی مهدی،(1396))
• می‌توان نشانگان اختلال طیف اتیسم را در دو طبقه عمده کمبودهای رفتاری (برای مثال کمبودهایی در مهارت‌های ارتباطی، اجتماعی و بازی) و رفتارهای اضافه (برای مثال پرخاشگری، خودجرحی و رفتارهای تکراری، رفتار خودتحریکی، قشقرق) تعریف کرد. رفتارهای اضافه تأثیرات منفی فراوانی بر کودکان دارای اتیسم می‌گذارند. از جمله تأثیرات منفی رفتارهای اضافه بر کودکان دارای اتیسم می‌توان به تداخل این رفتارها با ورود کودک به فضای آموزشی، تداخل با یادگیری مهارت‌های جدید و شرکت در فعالیت‌های روزانه و ممانعت از رشد سایر مهارت‌ها از جمله مهارت‌های اجتماعی و انطباقی اشاره کرد. بعلاوه، این رفتارها تأثیرات منفی قابل‌ توجهی بر والدین چون افزایش سطح استرس والدین، کاهش حس خودکارآمدی آن‌ها، سبک‌های منفی والدگری و افزایش اختلالات درونی‌سازی چون اضطراب و افسردگی، بیماری جسمی و مشکلات خواب دارند. با توجه به هزینه‌های درمانی سنگین اختلال اتیسم، به نظر می‌رسد طراحی مداخلات رفتاری والدمحور بتواند هزینه‌های درمان اختلال اتیسم را کاهش داده و درمان این اختلال از قالب مرکزمحور بودن به خانواده‌محور بودن تغییر کند. نتایج نه مطالعه بیانگر تأثیر مثبت درمان رفتاری والدمحور بر رفتار‌های اضافه مانند رفتارهای تکراری، بی‌قراری (چرخش خلقی، پرخاشگری، خود‌جرحی)، پژواک‌گویی و رفتارهای مخرب بود (نتایج اولیه). همچنین این مداخلات سبب بهبود رفتارهای انطباقی کودکان و کارکردهای والدین چون خودکارآمدی، سبک والدگری و مشکلات روان‌شناختی شده بودند (نتایج ثانویه.)(شیری اسماعیل، پوراعتماد حمیدرضا، فتح آبادی جلیل، نریمانی.1399)

نتیجه گیری:

هوش کودکان اتیسم یک موضوع پیچیده است که با ابزارهای تست هوش کنونی نمی توان آن را به خوبی ارزیابی کرد. امروزه اتیسم به عنوان یک اختلال و مجزا از کم توانی ذهنی یا نبوغ درنظرگرفته می شود.

 براساس نتایج آخرین تحقیقات می توان ادعا کرد بیشتر کودکان اتیسم هوش نرمالی دارند و می توان با مداخلات زود هنگام مانند کاردرمانی ذهنی، رفتاردرمانی، گفتاردرمانی و انجام تمرینات آموزشی در داخل منزل و… مهارت ها و کارکردهای ذهنی و IQ کودکان اتیسم را ارتقا داد.

منابع:

• علیزاده مرضیه، حقایق سید عباس. بررسی رابطه کارکردهای اجرایی و بهرۀ هوشی با عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان واجد تشخیص سطح یک اختلالات طیف اتیسم. فصلنامه كودكان استثنايي. ۱۳۹۵; ۱۶ (۳) :۶۵-۷۴
• سایت موسسه پزشکی و پرستاری کاردرمانی تی وی به نشانی: https://kardarmanitv.com/intelligence-autism/
• سایت موسسه پزشکی و پرستاری کیان به نشانی: https://kianmeds.com/diagnosis-differential-disorder-spectrum-autism/
• سایت هامــــون ایران به نشانی: https://www.hamooniran.ir/item/6673
• Wolff, N., Stroth, S., Kamp-Becker, I., Roepke, S., & Roessner, V. (2022). Autism Spectrum Disorder and IQ–A Complex Interplay. Frontiers in Psychiatry, 13, 856084.‏
• سایت مرکز تخصصی درمان و توانبخشی اتیسم اردیبهشت به نشانی: https://autism-clinic.com/autism/
• محمدی رقیه، نریمانی محمد، ابوالقاسمی عباس، تکلوی سمیه. مقایسه اثربخشی مداخله با روش تحلیل رفتار کاربردی و نوروفیدبک بر ارتقای مهارت‌های شناختی، اجتماعی و فعالیت‌های روزمره زندگی در کودکان مبتلا ‌به اختلال طیف اتیسم. فصلنامه كودكان استثنايي. ۱۳۹۹; ۲۰ (۳) :۳۶-۲۱
• تقی پور کیومرث، نعمتی شهروز. توانبخشی اختلال طیف اتیسم از طریق فناوری کمکی: مطالعه مروری نظامند. فصلنامه سلامت روان کودک. ۱۳۹۷; ۵ (۳) :۱۹۲-۲۰۲
• میری، ملیحه و شریفی، شهلا و استاجی، اعظم،1399،بررسی تاثیر قصه گویی بر زبان گفتاری کودکان مبتلا به اتیسم (طیف خفیف تا متوسط)(،https://civilica.com/doc/1016786)
• کاظمی، فهیمه، و ابوالقاسمی، عباس. (1398). تاثیر آموزش همدلی بر پایه بازی بر مهارت های ارتباطی و رفتارهای کلیشه ای دانش آموزان طیف اتیسم. مطالعات روان شناختی، 15(2 )، 25-40. SID. https://sid.ir/paper/67772/fa
• صادقیان اعظم، بیگدلی ایمان الله، علیزاده زارعی مهدی. اثربخشی درمان ترکیبی تمرینات یکپارچگی حسی-حرکتی و اصلاح رفتار در بهبود رفتار کلیشه‌ای کودکان اختلال طیف اتیسم. مجله مطالعات ناتوانی. ۱۳۹۶;( ۷)  :۹۸-۹۸
• شیری اسماعیل، پوراعتماد حمیدرضا، فتح آبادی جلیل، نریمانی محمد. مداخلات رفتاری والدمحور برای درمان رفتارهای اضافه در کودکان دارای اختلال طیف اتیسم: یک مرور نظام‌مند. مجله دانشگاه علوم پزشكي اراك. ۱۳۹۹; ۲۳ (۴) :۴۲۲-۴۳۷