تحلیل رفتار کاربردی در کاردرمانی: چگونه یک کاردرمانگر می‌تواند از اصول ABA برای خدمات مؤثرتر بهره‌برداری کند؟
تحلیل رفتار کاربردی (ABA) می‌تواند کاردرمانگران را در ارائه خدمات مؤثرتر به کودکان با اختلالات حسی و رشدی یاری کند. در این مقاله به بررسی این رویکرد از دیدگاه یک کاردرمانگر با تمرکز بر مثال‌های بالینی و تکنیک‌های عملی می‌پردازیم.
درک بهتر اختلالات حسی از دریچه تجربه روزمره
فرض کنید کفش نو شما تنگ است و از خانه تا محل کار آن را پوشیده‌اید. در طول مسیر چقدر احساس ناراحتی می‌کنید؟ یا در مهمانی‌ای، نزدیک باند بلندگو نشسته‌اید و چند ساعت در معرض صدای بلند قرار دارید. آیا تمایل ندارید فرار کنید؟ این مثال‌ها به ما کمک می‌کنند وضعیت کودکی را که دچار اختلال یکپارچگی حسی است بهتر درک کنیم.
اختلال یکپارچگی حسی چیست؟
کودکانی با این اختلال، قادر به فیلتر کردن اطلاعات حسی نیستند. تحریک‌هایی مانند صدای زنگ، برچسب لباس یا نور زیاد برای آن‌ها طاقت‌فرسا و دردناک است. دلایل احتمالی بروز این اختلال:
- آسیب مغزی خفیف هنگام تولد
- تولد نارس
- اختلال طیف اوتیسم
- محرومیت حسی در سال‌های اولیه
- عوامل محیطی مانند مصرف الکل در بارداری
مسیرهای عصبی ناکارآمد
اطلاعات حسی از طریق مسیرهای عصبی به مغز منتقل می‌شوند. هرچه یک مسیر بیشتر تمرین شود، قوی‌تر می‌گردد. کودکانی که کمتر از محیط پیرامون تجربه کسب می‌کنند، مسیرهای ضعیف‌تری دارند. با تمرین، این مسیرها تقویت می‌شوند، اما اجبار کودک به تجربه‌های ترسناک، نتیجه عکس خواهد داشت.
اهمیت مهارت‌های حرکتی
مهارت‌های حرکتی وابسته به رشد، وراثت و انگیزه برای تمرین هستند. کودکانی با توانایی حرکتی بالا، تمایل بیشتری به مشارکت در فعالیت‌های حرکتی دارند و بازخورد مثبت از محیط دریافت می‌کنند. اما کودکانی که در این حوزه ضعف دارند، ممکن است طفره بروند یا رفتارهای پرخاشگرانه نشان دهند.
تأثیر تحلیل رفتار کاربردی (ABA) بر کاردرمانی
رویکرد ABA با تقویت رفتارهای مثبت و کاهش رفتارهای ناخواسته به بهبود عملکرد کودک کمک می‌کند. تکنیک اصلی این رویکرد، تقویت مثبت است. مثلاً اگر بعد از انجام یک رفتار، پاداشی به کودک داده شود، احتمال تکرار آن رفتار افزایش می‌یابد.
مثال بالینی: کودک ۵ ساله با اوتیسم
امیر، کودکی با عملکرد پایین در طیف اوتیسم است. در فرایند درمان، از او خواسته می‌شود توپ را از سبد بردارد. ابتدا با کمک انجام می‌دهد و در نهایت به‌تنهایی این کار را انجام می‌دهد و پاداش می‌گیرد. این یک نمونه کاربردی از تقویت مثبت در ABA است.
هدف‌گذاری تدریجی برای موفقیت بیشتر
یکی دیگر از اصول ABA، شکستن اهداف بزرگ به اهداف کوچک‌تر است. مثلاً مریم، دختری ۲۱ ساله با اوتیسم، برای نشستن و بلند شدن از صندلی مشکل دارد. با شروع از صندلی دسته‌دار و پله‌های کوتاه، به‌تدریج به هدف بزرگ‌تر دست می‌یابد.
تکنیک ABC
این تکنیک بر پایه سه مرحله است:
- A (محرک): مثلاً “علی برو روی تخته تعادل”
- B (رفتار): علی می‌رود و می‌ایستد
- C (نتیجه): کودک تشویق می‌شود و خوراکی دریافت می‌کند
با تکرار این چرخه، کودک به مرور رفتار مطلوب را فرا می‌گیرد.
دیدگاه انسانی در ABA
تحلیل رفتار کاربردی در پی تغییر طرز فکر کودک نیست. بلکه با تغییر محیط، سعی در ایجاد استقلال در زندگی کودک دارد. هدف، حذف ویژگی‌های اوتیسم نیست بلکه آموزش زندگی در کنار آن است.
منابع:
- کتاب اختلالات یکپارچگی حسی، تری مائور (ترجمه دکتر حسام فیروزی)
- کتاب مشکلات حرکتی کودکان با اختلالات رشدی، لیزا ای کورتز (ترجمه دکتر سعید رضایی و الهه مهرمنش)
- کتاب آشنایی با تحلیل رفتار کاربردی، آلبرت جی کرنی (ترجمه حجت‌اله راغب)
- کتاب خودتنظیمی و ذهن‌آگاهی، وارلیشیا گیبز (ترجمه دکتر سما جدیدی)
- نگارش: پگاه نظری
دیدگاهتان را بنویسید